Wybory do PE 2019: zagrożenia informacyjne dla Polski cz. 2
Kolejny etap monitoringu źródeł internetowych, uwzględniający analizę jakościową publikacji na wybranych portalach polskojęzycznych, na których pojawiają się treści eurosceptyczne oraz zbieżne z przekazami rosyjskiej propagandy, pokazuje, że narracje uwzględniają aktualne wydarzenia w Polsce i na świecie. Szczególnie wymowny jest fakt, że im bliżej wyborów do Parlamentu Europejskiego, tym bardziej wzmacniane są wątki antyeuropejskie, antyamerykańskie, antysemickie i antyniemieckie, ale także, że polska redakcja Sputnika wybrała największą grupę komentatorów do swoich wywiadów przedwyborczych praktycznie tylko z jednego ugrupowania politycznego.
Metodologia
Monitoring prowadzony był za okres 15.03-15.04 br. Wybranych zostało 8 portali internetowych: pl.sputniknews.com, kresy.pl, alexjones.pl, zmianynaziemi.pl, nczas.com, neon24.pl, magnapolonia.org oraz dziennik-polityczny.com. Zgodnie z założeniami projektu badawczego chodziło o zbadanie i identyfikację przekazów oraz głównych narracji w dwóch obszarach:
1. Wybory do Parlamentu Europejskiego, w tym jak w okresie przedwyborczym przedstawiana jest Unia Europejska,
2. Rosja i jej działania, także w kontekście innych tematów, jak wojna na Ukrainie, sytuacja w Wenezueli czy Europie.
Badania prowadzone były za pomocą narzędzia monitoringu mediów Versus oraz Google Advanced Search. Dokonano analizy jakościowej 279 publikacji, przy czym na moment przygotowywania niniejszego opracowania 260 innych pozostawało zablokowanych, z czego 163 na Kresy.pl i 97 na Alexjones.pl.
Ogólne obserwacje
Przy monitoringu pojawiło się kilka obszarów, które szczególnie często podejmowane były przez analizowane portale. Należeć będą do nich zwłaszcza: wątek Brexitu, protesty żółtych kamizelek we Francji, sprawa Juliana Assange'a czy ACTA 2. W sposób szczególny należy jednak zwrócić uwagę na rozwinięcie wątków antysemickich. Są one pochodną wydarzeń w USA, a zwłaszcza przyjętą w maju 2018 r. ustawą znaną jako 447 lub JUST (Justice for Uncompensated Survivors Today). Jej temat stanowi podstawę do prowadzenia i rozwijania narracji na różnych płaszczyznach: antyamerykańskim, antyizraelskim, antyunijnym, ale i na poziomie wewnętrznym w Polsce – atakowanie tak rządu, jak i opozycji.
W kontekście wspomnianej ustawy pojawiły się następujące przekazy:
- Elity amerykańskie i europejskie działają na korzyść lobby żydowskiego i realizują jego polecenia,
- UE to projekt wspierany przez Tel Awiw / realizujący interesy Izraela,
- Niemcy współpracują z lobby żydowskim przeciwko Polsce,
- Izrael mógł doprowadzić do zmiany składu rządu w Polsce i/lub ma większy wpływ na Polskę, niż krajowi politycy chcą przyznać,
- Polskie elity są zależne od Zachodu i lobby żydowskiego oraz realizują ich interesy (opozycja i rząd).
Atrybucja sentymentu
W ramach prowadzonych badań jakościowych do każdego z artykułów wybrana została jedna z trzech cech. Chodziło o określenie czy dane zagadnienie jest opisywane pozytywnie, neutralnie czy negatywnie. Wyniki przedstawiają się następująco:
Do tego należy dodać inne wątki, które były wspominane, ale jednocześnie pojawiały się one w 100% w negatywnych kontekstach. Zaliczyć można do nich: temat Izraela, Francji, Niemiec i Petra Poroszenki. Z kolei pojawił się też temat, który przedstwiany był w 100% pozytywnie – chodzi o Konfederację KORWiN Braun Liroy Narodowcy. Warto odnotować, że w polskiej redakcji Sputnika, w którym dość rzadko pojawiają się treści inne niż komunikaty prasowe, na 7 wywiadów z polskimi politykami w tym okresie, aż 5 pochodziło od polityków Konfederacji. Daje to ponad 70% treści związanych z komentowaniem sytuacji w Polsce, Europie, ale i samych wyborów do Parlamentu Europejskiego dla tego ugrupowania.
Główne narracje dotyczące kreowania obrazu Rosji
- Europa jest za słaba by prowokować Rosję, do tego jest od niej uzależniona energetycznie,
- Rosja ma prawo do realizowania swojej polityki wobec Ukrainy / Wenezueli i nie lamie prawa, nie ma wobec nich złych intencji, z kolei prawdziwym czynnikiem destabilizującym są USA,
- Sytuacja na Ukrainie zagraża bezpieczeństwu Rosji, do tego Moskwa podejmuje próby zabezpieczenia się przed wrogimi działaniami USA,
- Rosja jest otwarta na dialog z Ukrainą, ale dopóki nie zmieni się władza w Kijowie, to nie będzie rozwoju tego dialogu,
- Na Ukrainie nie ma rosyjskich żołnierzy, a na Krymie Rosja działa dla dobra jego mieszkańców,
- Groźba wybuchu III wojny światowej / wielkiej katastrofy, która wyniknie m.in. poprzez prowokacje NATO skierowane przeciwko Rosji (np. przyjęcie Ukrainy do Sojuszu) przy czym Rosja jedynie reaguje na prowokacje i zbrojenia NATO, które dąży do konfliktu,
- Rosyjska propaganda nie istnieje, a rosyjską dezinformacją Zachód próbuje odwracać uwagę od własnych poważnych problemów społecznych, podczas gdy Europa stoi przed większymi wyzwaniami wewnętrznymi, niż “mityczne” zagrożenie ze strony Rosji,
- Politycy w Polsce niepotrzebnie politycy straszą “złą Rosją” i wzmacniają postawy antyrosyjskie, potrzeba współpracy z Rosją, jest ona równie ważnym partnerem jak UE,
- Jednocześnie pojawiają się przekazy, że polityka Rosji jest tak samo szkodliwa dla Polski jak polityka Francji czy Niemiec, te trzy państwa chcą wykorzystać Polskę do realizacji swoich celów.
Główne narracje dotyczące Unii Europejskiej
- UE znajduje się w kryzysie (co szczególnie ważne takie tezy padają też ze strony polskich polityków),
- Mniejsze, słabsze państwa w UE nie mają głosu i/lub są wykorzystywane i/lub mają inne interesy niż Bruksela/Berlin,
- Niemcy rządzą w UE i realizują wyłącznie swoje interesy, ze szkodą dla innych,
- UE ma zapędy totalitarne, jest niedemokratyczną strukturą (sam Brexit łamie standardy demokratyczne, tak naprawdę rządzą biurokraci i wielki biznes, a nie społeczeństwa), elity państw członkowskich są przekupywane i nie są samodzielne (bycie eurodeputowanym samo w sobie jest formą przekupstwa i/lub emerytury politycznej),
- Działania UE ograniczają wolność słowa / wprowadzają cenzurę, że oficjalnie służą innym celom, a przy tym są sprzeczne z polską konstytucją,
- Konieczne są zmiany w regułach funkcjonowania UE,
- Partie eurosceptyczne czeka sukces wyborczy,
- Nie ma solidarności europejskiej, a bogate państwa odwołują się do niej tylko wtedy, kiedy same na tym zyskują,
- Integracja europejska zagraża państwom europejskim, koszty członkostwa przewyższają zyski.
Główne narracje dotyczące Polski i preferencji wyborczych jej obywateli
- Polska nie jest suwerenna i samodzielna, jest przedmiotem polityki, jej elity są skorumpowane i/lub zależne od zewnętrznych podmiotów, a do tego wciąż prowadzi złą politykę zagraniczną,
- USA i Żydzi zagrażają państwu polskiemu,
- Sojusze z Zachodem pozbawiły Polskę podmiotowości,
- członkostwo w UE jest dla Polski negatywne i nie poinformowano w pełni polskiego społeczeństwa o jego konsekwencjach dla obywateli,
- Polsce grozi konflikt zbrojny ze strony Zachodu i Rosji i należy odzyskać podmiotowość i zmienić politykę, aby do tego nie dopuścić,
- Działania obecnego rządu dot. pozyskania wsparcia militarnego USA (stała baza) to narażenie Polski na atak (bombardowanie) ze strony Rosji – Rosja wyłącznie się broni przed agresją NATO,
- Zachód, w tym UE, USA, Niemcy, ale i Izrael działają przeciwko Polsce i jej kosztem realizują swoje interesy,
- Partie opozycyjne, a zwłaszcza Platforma Obywatelska czy Wiosna, nie realizują polskich interesów tylko polecenia zachodnich mocodawców / są “niemieckimi agentami” / są antypolskie i działają na szkodę Polski, wspierając niemiecką dominację w Europie,
- PO i PiS to partie dla których nie jest ważny interes Polski, dlatego potrzebna jest alternatywa, która uniezależni kraj od Niemiec (UE) i USA i odejdzie od polityki polskich władz “przypodobywania się” Berlinowi i/lub Tel Awiwowi czy pozwalającej na “kolonizowanie” Polski przez Ukraińców,
- Jednoznaczne stwierdzanie, że tylko Konfederacja jest prawdziwie polską partią, realizującą polskie interesy, która chce i może chronić Polskę przed zagrożeniami z UE, Niemiec, USA i Izraela, a do tego, która ma szanse na sukcesy wyborcze.
Główne narracje dotyczące Ukrainy
- Ukraina jest państwem słabym i fasadowym, który zagraża swoim sąsiadom,
- Na Ukrainie nie ma demokracji tylko system oligarchiczny rozkradający kraj, a udział w tym biorą także sojusznicy Kijowa,
- Obecne władze w Kijowie sztucznie podtrzymują konflikt z Rosją i celowo prowadzą politykę konfrontacyjną,
- Petro Poroszenko jest czynnikiem destabilizującym relacje ukraińsko-rosyjskie,
- Ukraińskie społeczeństwo jest zmęczone wojną i potrzebuje pokoju,
- Aneksja Krymu była legalna i nie ma możliwości jego odzyskania przez Ukrainę,
- Przystąpienie Ukrainy do NATO jest równoznaczne z wybuchem III wojny światowej,
- Sprawa Ukrainy nie jest ważna dla Polski, a wręcz jest zagrożeniem dla Polski.
Główne narracje dotyczące bezpieczeństwa i relacji transatlantyckich
- NATO znajduje się na skraju kryzysu,
- Wojsko Polskie jest w stanie rozpadu,
- Rosja musi odpowiadać na agresywne poczynania USA w regionie (np. zerwanie traktatu INF),
- USA prowadzą agresywną politykę międzynarodową, nie szanując prawa i wykorzystując lub atakując inne państwa,
- USA narzucają Europie swoją wolę wbrew jej interesom, Europa to nie sojusznik a kolonia / państwa wasalne USA, realizujące polecenia Waszyngtonu,
- USA i imperializm amerykański zagrażają pokojowi na świecie, destabilizują Europę, a Rosja i Chiny próbują się temu przeciwstawiać,
- USA rywalizują z Rosją w regionie i podejmują wrogie działania przeciwko niej wraz z europejskimi sojusznikami,
- Chiny chcą współpracy z Europą i są realną alternatywą dla współpracy z USA w kwestiach gospodarczych,
- Systemy demokratyczne nie zdają egzaminów,
- USA działają na korzyść Izraela, a polityka Waszyngtonu i Tel Awiwu może doprowadzić do eskalacji konfliktów i śmierci cywili,
- To Waszyngton jest winny wojnom m.in. na Bliskim Wschodzie, Gruzji czy Ukrainie i to polityka USA doprowadziła do kryzysu migracyjnego w Europie.
Wnioski
W artykułach poddanych monitoringowi wiodące tematy odnoszą się do problematyki wizerunku Rosji, Ukrainy, szerokorozumianych kwestii bezpieczeństwa europejskiego i globalnego oraz Unii Europejskiej. Obecne są również tematy, w ramach których popularyzowane są narracje mające na celu oddziaływanie percepcję sytuacji w Polsce i na arenie międzynarodowej przez polskich odbiorców w związku ze zbliżającymi się wyborami do Parlamentu Europejskiego.
Główny przekaz informacyjny odnoszący się do wizerunku Rosji bazuje na narracji: Europie i światu grozi III wojna światowa (poważne zagrożenie militarne) oraz Rosja zmuszana jest do reakcji na agresywne poczynania NATO. Obie narracje są ze sobą spójne, gdyż „zbliżająca się katastrofa” ma nastąpić w wyniku agresywnej polityki Zachodu, a zwłaszcza USA, które prowokują Federację Rosyjską. Z kolei sam Zachód jest do Rosji uprzedzony i wykorzystuje ją jako temat zastępczy, żeby odwracać uwagę od własnych problemów. Sama Moskwa nie ma bowiem złych intencji wobec innych państw i jest otwarta na dialog oraz współpracę.
W kontekście UE podkreśla się brak solidarności, wykorzystywanie mniejszych i słabszych państw oraz ich ubezwłasnowolnienie, a także podległość polityce Waszyngtonu. Sama integracja europejska przedstawiana jest jako zagrożenie, a demokracja w Europie jest tylko fasadą. W ramach tematyki odnoszącej się do bezpieczeństwa i relacji transatlantyckich pojawiają się takie wątki jak: agresywna polityka Waszyngtonu i instrumentalne traktowanie innych państw pełniących rolę wasali lub kolonii przy realizacji swoich imperialnych planów, a do tego wspieranie Izraela kosztem innych państw oraz parcie do konfliktu zbrojnego z Rosją. Do tego tak, Unia, jak i Stany Zjednoczone czy Niemcy, współpracują z lobby żydowskim przeciwko Polsce, przy całkowitej bierności polskich elit.
Tego rodzaju narracje mogą bezpośrednio wpływać na negatywny odbiór lub podejście do sojuszników Polski, obniżenie stopnia poparcia dla obecności wojsk USA w Europie Środkowej, wiarygodności i zaufania do państwa polskiego i jego polityki wewnętrznej i zagranicznej, a także wywoływać strach. Przekazy te korelują z narracjami związanymi właśnie z Polską, pełniąc funkcję czynnika wpływającego na preferencje wyborcze Polaków. W tym zakresie szczególne istotne będą narracje, zgodnie z którymi Platforma Obywatelska i Prawo i Sprawiedliwość nie dbają o interes Polski, są zależne od obcych grup interesów, a ich spory są w rzeczywistości pozorne, ponieważ obie działają na niekorzyść swojego państwa. Jednocześnie pojawia się przekaz, że Polska potrzebuje alternatywy, która uniezależni kraj od Niemiec i/lub UE oraz USA, a Platforma Obywatelska i Wiosna Roberta Biedronia są ugrupowaniami broniącymi interesów Niemiec.
Przekazy wskazujące na PiS i Koalicję Europejską jako partie antypolskie kontrastuje się z przedstawianiem wyłącznie w pozytywnym świetle Konfederacji (platformy środowisk prawicowych i radykalnych), ukazywanej jako jedyna polska siła polityczna, walcząca o interesy Polski. Tego rodzaju kroki można zresztą odczytywać jako próbę pozyskania radykalnego elektoratu PiS na rzecz Konfederacji.
Tym, co rzuca się w tym kontekście w oczy, pozostaje fakt, że sposób budowania wybranych przekazów na analizowanych portalach jest w głównej mierze negatywny lub pewnym tematom celowo przypisuje się cechy negatywne. Co ciekawe wiele z nich dosyć często sięga przy swoich publikacjach po źródła rosyjskie. Nie byłoby w tym nic złego, z punktu widzenia etyki i standardów dziennikarskich, jednak w wielu przypadkach jest to po prostu przedruk rosyjskich komunikatów prasowych lub zaburzenie struktury logicznej tekstu, poprzez podawanie np. trzech wypowiedzi rosyjskich polityków i jednego zachodniego lub całkowite przemilczanie szerszego kontekstu danych wydarzeń. Składa się to na zbiór elementów mających sprawiać pozory obiektywności, jak chociażby pisanie o Rosji w sposób „negatywny”, ale tylko w drobniejszych, mniej istotnych sprawach.
W kontekście potencjalnych rezultatów oddziaływań informacyjnych na polskiego odbiorcę, rosnące znaczenie może mieć wątek antysemickim. W okresie monitoringu został on wykorzystany do budowanie napięcia i poczucia zagrożenia dla polskiego odbiorcy działaniami zewnętrznymi, w tym zwłaszcza ze strony sojuszników. Dla różnych grup odbiorców może posłużyć to do wzmacniania przekazów o osamotnieniu Polski na arenie międzynarodowej, utracie przez nią podmiotowości i niepodległości, poczuciu niesprawiedliwości i wykorzystywaniu polskiego społeczeństwa przez silniejszych, ale jednocześnie rękami polskich elit i polityków, które również stanowią zagrożenie dla jej bezpieczeństwa i interesów. Innymi słowy ma miejsce przedstawianie sytuacji politycznej w Polsce tak, aby zwiększać polaryzację społeczną, ukazując polityków wierzących w zasady demokratyczne i UE jako zdrajców lub naiwnych idiotów, jednocześnie promując ruchy eurosceptyczne.
dr Adam Lelonek, Michał Marek
Artykuł został przygotowany w ramach projektu Political Capital pt. Investigating Russia’s role and the Kremlin’s expected interference in the 2019 EP-elections, realizowanego w państwach Grupy Wyszehradzkiej dzięki wsparciu finansowemu Friedrich Naumann Stiftung für die Freiheit.