Szczepionki przeciw COVID-19: polska przestrzeń informacyjna. Raport cząstkowy nr 1

Centrum Analiz Propagandy i Dezinformacji
Author: Centrum Analiz Propagandy i DezinformacjiEmail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Szczepionki przeciw COVID-19: polska przestrzeń informacyjna na przykładzie artykułów opublikowanych przez Onet.pl, Wp.pl, Interia.pl, Wpolityce.pl, Gazeta.pl w dniach 10-23.05.2021 r.

Poniżej prezentowane są wyniki cząstkowe monitoringu, przeprowadzonego przez Centrum Analiz Propagandy i Dezinformacji w ramach projektu „Szczepionki przeciw COVID-19 w polskich i rosyjskich mediach online: Specyfika i korelacja pomiędzy polską i rosyjską przestrzenią informacyjną” i realizowanego w okresie 10.05-29.08.2021 r.

 Źródło: Opracowanie własne, Centrum Analiz Propagandy i Dezinformacji

Analiza ilościowa:

- Łączna liczba opublikowanych i przeanalizowanych artykułów: 357.

- W kontekście monitoringu przeprowadzonego w okresie od 10.05 do 04.07.2021 r., między 10.05 a 23.05 pojawiło się najwięcej informacji dotyczących szczepionek przeciwko COVID-19. Stanowiły one około 38% wszystkich wiadomości z ww. badanego przedziału czasowego. Najprawdopodobniej było to spowodowane wieloma znaczącymi wydarzeniami, z perspektywy przeciwdziałania rozprzestrzeniania się pandemii COVID-19. Wśród nich należy wymienić m.in.: uruchomienie rejestracji na szczepienia dla osób powyżej 18. roku życia, rozmowy na temat rozszerzenia Narodowego Programu Szczepień na osoby niepełnoletnie, doniesienia o możliwym luzowaniu obostrzeń czy też przypadki zgonów i powikłań po szczepieniach.

- Najwięcej wzmianek pojawiło się na temat szczepionek Pfizer (269), AstraZeneca (224), Moderna (138) i Johnson&Johnson (105). Zdecydowanie mniejszą uwagę mediów skupiły preparaty: Sputnik (18), Novavax (9) i Sinopharm (4). Chińskie szczepionki CanSino i Sinovac oraz niemiecki CureVac zostały wspomniane w polskich mediach tylko po jednym razie.

Zauważalny jest trend, w którym szczepionki zarejestrowane w Polsce i Unii Europejskiej (Pfizer, AstraZeneca, Moderna i Johnson&Johnson) zdecydowanie dominowały w polskich wiadomościach na temat szczepionek. Pozostałe preparaty pojawiały się jedynie w przypadku relacjonowania sytuacji w krajach, które je stosują lub przy temacie szczepionek, które niedawno weszły lub lada chwila miały wejść na zachodni rynek (Novavax, CureVac). Jest rzeczą logiczną, że preparatom, którymi polscy czytelnicy nie mogli się zaszczepić, poświęcono o wiele mniejszą uwagę. Natomiast nieustannie sygnalizowane były informacje odnośnie szczepionek Pfizer, AstraZeneca, Moderna i Johnson&Johnson – zwłaszcza dodatkowych dawek, powikłań czy najnowszych badań.

- Żadna z badanych stron nie poświęciła tekstów na temat preparatów Convidecia, Covaxin Covivac czy Vero Cell z Chin, rosyjskiego EpiVacCorona ani kazachskiego QazVac. W rezultacie kraje, o których najczęściej była mowa, to Stany Zjednoczone (299), Wielka Brytania (224) i Rosja (17), czyli miejsca produkcji wyżej wspomnianych, najbardziej dyskutowanych w polskich mediach szczepionek. Analogicznie do powyższego podpunktu, dla polskiego czytelnika regulacje związane z tymi preparatami czy ich skuteczność nie jest aż tak istotną sprawą, ponieważ nie są one dostępne w Polsce ani w Europie. Z tego powodu portale informacyjne nie pochylają się nad tą, dość odległą, tematyką.

Źródło: Opracowanie własne, Centrum Analiz Propagandy i Dezinformacji

- Polskie media częściej skupiały się na relacjonowaniu wydarzeń z kraju (202 artykuły), niż zza granicy (155 artykułów). Jeśli chodzi o poszczególne domeny, to większość wiadomości na portalach onet.pl i interia.pl dotyczyła spraw międzynarodowych (średnio o 29% więcej), z kolei odwrotna sytuacja miała miejsce na stronach wp.pl, wpolityce.pl i gazeta.pl - średnio o 57% więcej informacji na temat sytuacji w Polsce.

- W danym przedziale czasowym pojawiło się 31 wiadomości relacjonujących działania antyszczepionkowe oraz 14 promujących program szczepień. W portalach onet.pl, wp.pl i interia.pl przeważyły treści o ruchu antyszczepionkowym, a na stronie wpolityce.pl i gazeta.pl – publikacje drugiej kategorii.

Większość artykułów w badanych serwisach informacyjnych prezentuje treści o neutralnym wydźwięku i opisowym charakterze. Wiadomości są pozbawione pozytywnego czy negatywnego stanowiska w stosunku do podejmowanego tematu szczepionek. Nie odnotowano również tendencji do faworyzowania konkretnego preparatu czy kraju producenta kosztem innych w przypadkach innych niż porównywanie wyników badań na temat skuteczności poszczególnych szczepionek.

- Tematy, które w badanych mediach były najczęściej poruszane to: powikłania poszczepionkowe (48 wiadomości), obostrzenia (23), certyfikaty/paszporty covidowe oraz wynikające z nich działania mające na celu rozróżnienie restrykcji sanitarnych dla osób zaszczepionych i niezaszczepionych (po 11 publikacji). Monitorowany przedział był okresem przedwakacyjnym, w konsekwencji czego wiadomości w dużej mierze dotyczyły zasad podróżowania oraz doniesień na temat stopniowego łagodzenia ograniczeń sanitarnych.

Główne tematy:

- Artykuły dotyczące szczepionek przeciw COVID-19 skupiały się głównie wokół kwestii związanych z procesem dostarczenia nowych dawek szczepionek do Polski, zapowiedziami terminów przez Ministerstwo Zdrowia i opóźnieniami w dostawach (Opóźnione szczepienia. Michał Dworczyk przeprasza, Interia Wydarzenia, 17.05.2021). Pojawiły się wówczas spekulacje na temat tego, czy preparaty starczą dla wszystkich chętnych na szczepienia, ponieważ w maju br. uległ przyspieszeniu ze względu na uruchomienie rejestracji na szczepienia dla wszystkich osób pełnoletnich.

Wybrane artykuły:

- Szczepienia przeciwko COVID-19. Duża dostawa preparatu Pfizer/BioNTech, Interia Wydarzenia, 10.05.2021.
- Dania jednak nie sprzeda nam preparatów Johnson&Johnson. Rzecznik rządu: Ja się nie dziwię, bo ta szczepionka jest skuteczna, wPolityce.pl, 11.05.2021.
- Problemy ze szczepieniem preparatem Johnson & Johnson. Michał Dworczyk przeprasza, Gazeta.pl, 17.05.2021.

- Pojawianie się wątpliwości i sporów dotyczących szczepionki AstraZeneca i obawy Polaków - i nie tylko (Francuzi nie chcą się szczepić AstraZenecą. Masowo odwołują wizyty, Interia Wydarzenia, 13.05.2021) - w związku z możliwymi powikłaniami. Stopniowe wstrzymywanie dostaw i zaprzestanie stosowania szczepionek AstraZeneca i/lub Johnson&Johnson za granicą ze względu na rosnącą nieufność społeczeństw w obliczu coraz częściej zgłaszanych przypadków powikłań i zgonów (niski poziom płytek krwi, zakrzepica). AstraZeneca jest jedną z czterech powszechnie dostępnych w Polsce i akceptowanych przez Europejską Agencję Leków (European Medicines Agency, EMA) szczepionek, zatem te informacje bezpośrednio dotyczyły i były istotne dla polskich czytelników.

Wybrane artykuły:

Stopniowe wstrzymywanie dostaw i zaprzestanie stosowania szczepionek AstraZeneca i/lub Johnson&Johnson w: Norwegii (K. Bogdańska, Szczepienie na COVID. Norwegia rezygnuje z dwóch preparatów, WP Wiadomości, 13.05.2021), Słowacji (47-latka zmarła po szczepieniu. Słowacja wstrzymuje podawanie AstraZeneki, Interia Wydarzenia, 11.05.2021), Kanadzie (Kanada, prowincja po prowincji, rezygnuje z tej szczepionki, Interia Wydarzenia, 12.05.2021), Austrii (P. Białczyk, Szczepienia. Austria rezygnuje z AstraZeneki, WP Wiadomości, 18.05.2021) czy Brazylii (W Brazylii zakazują szczepień ciężarnych AstraZeneką, Onet Wiadomości, 11.05.2021).

- Dyskusje wokół możliwego skrócenia odstępu między przyjęciem pierwszej i drugiej dawki szczepionki Pfizer, AstraZeneca czy Moderna w Polsce; chęć przyspieszenia przez Ministerstwa Zdrowia realizacji Narodowego Programu Szczepień z powodu większej dostępności szczepionek. Informacja ważna dla osób zaszczepionych pierwszą dawką lub planujących zaszczepienie się, ponieważ dzięki tej modyfikacji mogły otrzymać skierowanie na wcześniejsze terminy, a tym samym zapobiec marnotrawieniu dawek.

- Informacje o dobowych rekordach szczepień czy zapisów na szczepienia w Polsce. Monitorowanie postępu w zwalczaniu epidemii, większe prawdopodobieństwo pójścia przez czytelników za przykładem innych.

- Wzmianki o możliwym złagodzeniu obostrzeń w Polsce.

- Informacje o rozszerzeniu programu szczepień preparatem Pfizer na osoby od 16. do 18. roku życia oraz związanym problemem braku zgody rodziców (M. Litorowicz, Co, jeśli rodzic nie wyraża zgody na szczepienie? "Sąd to ostateczność. Pomóc może pediatra", Gazeta.pl, 17.05.2021) – mimo chęci ich dzieci – do przyjęcia szczepionki.

- Incydenty (zarówno w Polsce, jak i za granicą) związane z nieumyślnym zaszczepieniem pacjentów kilkukrotnie większą dawką szczepionki od tej rekomendowanej (Lekarka z Włoch dostała sześć dawek szczepionki Pfizera. Skierowano ją na obserwację, Onet, 10.05.2021) czy wstrzyknięciem jednej osobie dwóch różnych preparatów (Pierwsza dawka z AstraZeneki, druga z Pfizera. Pomyłka czy przyszłość szczepień przeciwko COVID-19?, Onet Wiadomości, 10.05.2021).

- Krytyka antyszczepionkowych tendencji Kościoła Katolickiego w związku z doświadczeniami Episkopatu Polski (T. Molga, Koronawirus nie daje za wygraną. A w Polsce pojawił się niebezpieczny trend. "Krytyka szczepionek przez Kościół", WP Wiadomości, 11.05.2021) z kwietnia 2021 roku. Episkopatu zarzucił, że szczepionki AstraZeneca i Johnson&Johnson budzą ,,moralne wątpliwości”, bowiem do ich produkcji rzekomo jest wykorzystywany materiał biologiczny pobierany od abortowanych płodów. Jest to temat z pewnością nośny i gromadzący dużą liczbę czytelników (a tym samym komentarzy pod wpisem i odnośnikiem do niego, rozpowszechnianym w mediach społecznościowych) ze względu na jego polaryzujący charakter. Nie tylko ze względu na dyskusje na temat samych szczepionek, ale ponadto ta wiadomość w pewien sposób wpisuje się w ogólnopolską, wieloletnią debatę natury światopoglądowej dotyczącej kwestii aborcji.

- Pierwsze przesłanki o wariancie delta koronawirusa (tzw. wariantu indyjskiego) oraz publikacja wyników badań (M. Drzażdżewski, Europejska Agencja Leków o skuteczności szczepionek przeciw wariantowi indyjskiemu. Optymistyczne wyniki, WP Wiadomości, 13.05.2021) odnośnie skuteczności szczepionek przeciwko mutacji wirusa. W obliczu kryzysowej sytuacji pandemicznej w Indiach, zbliżania się mutacji koronawirusa do Polski oraz nadal trwającego procesu uodparniania się społeczeństw na całym świecie poprzez szczepienia, informacje o tym wariancie stanowiły jeden z głównych tematów artykułów w Polsce, zwłaszcza pod kątem skuteczności dostępnych w kraju szczepionek.

- Obawy dotyczące dużej części Polaków, która pozostaje sceptyczna (I. Nestioruk, Jedna trzecia Polaków nie chce się szczepić. Ekspert: Jestem zakłopotany i zasmucony, Gazeta.pl, 11.05.2021) co do szczepień lub nie planuje przyjąć drugiej dawki (K. Mianecka, Pacjenci nie stawiają się na drugą dawkę szczepionki. Są dane. "Przestajemy bać się koronawirusa", Gazeta.pl, 20.05.2021).

- Akcje zachęcające do szczepień, na przykład w postaci szczepionkobusów (T. Molga, Lekarze biorą sprawy w swoje ręce. Szczepionkobusy staną przed kościołami, WP Wiadomości, 13.05.2021) przed polskimi kościołami. Wiadomości tego typu miały zachęcać do szczepień, które dzięki upowszechnieniu programu szczepień stały się jeszcze bardziej dostępne.

Wnioski:

Polskie media pozostają odporne na dezinformację i propagandę antyszczepionkową oraz umożliwiają ekspertom dzielenie się swoją wiedzą i rekomendacjami, bez względu na to, w orbicie wpływów których opcji politycznych się znajdują. Nie zidentyfikowano przypadków, gdzie dziennikarze czy publicyści udzieliliby głosu sceptykom do promowania swoich poglądów. Treści o wydźwięku antyszczepionkowym mają głównie charakter informacyjny, np. informują o tzw. Fałszywej Dwunastce, czyli grupie stojącej za rozpowszechnianiem antyszczepionkowej propagandy w mediach społecznościowych (P. Korzeniowski, 12 influencerów stoi za 65 proc. fake newsów o szczepionkach przeciw COVID-19, Onet, 17.05.2021), nagłaśniają teorie konspiracyjne w Stanach Zjednoczonych, w wyniku których antyszczepionkowcy noszą maski, aby chronić się przed osobami zaszczepionymi (D. Szwajcer (oprac.), Antymaseczkowcy gotowi założyć maski. Ale tylko po to, by chronić się przed zaszczepionymi, Onet, 13.05.2021) czy też relacjonują konflikt osób ze środowiska polskiego show-biznesu na temat szczepionek (Maciej Stuhr odpowiada Violi Kołakowskiej: wolałbym iść na wódkę z Sasinem, niż zaufać Twoim poglądom, Onet, 13.05.2021).

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż polskie portale informacyjne, rozpowszechniając informacje o przypadkach omyłkowego zaszczepienia pacjentów zbyt dużą dawką (M. Litorowicz, Włochy. 23-letniej studentce podano całą fiolkę szczepionki Pfizera. "Pomyliliśmy się", Gazeta.pl, 10.05.2021) mogły pośrednio przyczynić się do zniechęcenia odbiorców do szczepień.

Z drugiej strony, krajowe media wspominały też o przypadkach sukcesów w walce z koronawirusem, np. Izrael, gdzie odnotowano najmniejszy odsetek zakażeń od ponad roku czy o zaszczepionych politykach (P. Kubiak, Michał Dworczyk zaszczepiony. Wiemy, jaki preparat dostał, WP Wiadomości, 17.05.2021).

 

Autor: Raffaella Margaryan
Redakcja: Marta Kowalska
Opracowanie graficzne: Katarzyna Rogala

PRZECZYTAJ CAŁY RAPORT: Ten artykuł jest częścią raportu „Szczepionki przeciw COVID-19 w polskich i rosyjskich mediach online: Specyfika i korelacja pomiędzy polską i rosyjską przestrzenią informacyjną”, który wkrótce opublikujemy.

Metodologia

Zobacz powiązane:

- Szczepionki przeciw COVID-19: polska przestrzeń informacyjna w dniach 24.05-06.06.2021 r.
- Szczepionki przeciw COVID-19: polska przestrzeń informacyjna w dniach 
07-20.06.2021 r.
- Szczepionki przeciw COVID-19: polska przestrzeń informacyjna w dniach 21.06-04.07.2021 r.
- Szczepionki przeciw COVID-19: polska przestrzeń informacyjna w dniach 05-18.07.2021 r.
- Szczepionki przeciw COVID-19: polska przestrzeń informacyjna w dniach 19.07-01.08.2021 r.
- Szczepionki przeciw COVID-19: polska przestrzeń informacyjna w dniach 02-15.08.2021 r.
- Szczepionki przeciw COVID-19: polska przestrzeń informacyjna w dniach 16-29.08.2021 r.

Publikacja jest częścią raportu „Szczepionki przeciw COVID-19 w polskich i rosyjskich mediach online: Specyfika i korelacja pomiędzy polską i rosyjską przestrzenią informacyjną”. Raport został przygotowany przy wsparciu International Republican Institute's Beacon Project. Publikacja wyraża jedynie poglądy autorów i nie powinna być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem IRI.